Bağımsızlık savaşını kazanmış Türkiye’nin Osmanlı İmparatorluğunun devamı olarak tanınmasını sağlayan Lozan Antlaşması 24 Temmuz 2023’te 100 yaşına bastı. Üç ay sonra, 29 Ekim’de yönetim şekli Mustafa Kemal Atatürk tarafından Cumhuriyet olarak ilan edilecekti; Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılını üç ay sonra kutlayacağız. Lozan Antlaşması, uluslararası planda Türkiye Cumhuriyeti’nin “tapu senedi” olarak kabul edilir ama daha imzalandığı günden itibaren fikrin Atatürk, uygulamanın da İsmet İnönü’ye ait olmasını kabul edemeyenler tarafından hakkında çeşitli hurafeler çıkarılmış, değersizleştirilmek istenmiştir.

En yaygın Lozan hurafeleriyse şunlardır:

1- Bu 100 yıl süreyle geçerli bir anlaşmaydı, yani bugün itibarıyla bitecekti. Gizli maddeleri vardı ve Türkiye o gizli maddeler nedeniyle zengin yeraltı kaynaklarını çıaramıyordu,

2- Lozan Antlaşmasıyla Türkiye Ege’deki On İki Adayı Yunanistan’a teslim etmişti,

3- Irak’ın egemenliği ve toprak bütünlüğü bozulursa Türkiye Musul ve Kerkük’te hak iddia edebilecekti.

Diğer ikisine de geleceğim ama şimdi size anlatacağım olay Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın bu hurafelerden üçüncüsüne inancı nedeniyle 1990-1991 Körfez Savaşı sırasında Türkiye’nin Musul ve Kerkük’ü almaya niyetlenmesini anlatıyor.

Özal’ı Lozan’a ikna etmek

Tarih 18 Ocak 1991, akşam saatleriydi. İki gün önce ABD Irak’a karşı Çöl Fırtınası harekâtına başlamıştı; Irak’a bomba yağdırıyordu.

Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü Büyükelçi Kaya Toperi Dışişleri Bakanlığını aradı. Karşısına nöbetçi memur Mehmet Ali Bayar çıktı. “Sayın Cumhurbaşkanıyla beraberiz” dedi; “Kendisi bu akşam televizyona çıkıyor. Lozan Antlaşmasının aslını istiyor.

“Hayırdır Abi?” diye sordu Bayar. Toperi yanıtladı: “Musul-Kerkük konusundan emin olmak istiyor.”

Ayrıntılarıyla “İyi Günler Bay Başkan/Körfez Savaşında Özal-Bush görüşmeleri” kitabımda yazdım, burada özetleyeceğim. Özal o akşam tek kalan TRT’de Uğur Dündar’ın “Hodri Meydan” programına çıkacaktı ve Irak’ta Kürt devleti kurulursa, Türkiye’nin de Musul ve Kerkük’te petrol dahil hakları için harekete geçeceğini açıklamak istiyordu. Belli ki Çankaya Köşkündeki diplomatlar kendisini Lozan’da öyle bir şeyin olmadığına ikna edememişti; Antlaşmanın aslını gözleriyle görmek istiyordu.

Dışişlerinin tarihçisi olarak bilinen ve çok sayıdaki kitabı arasında “Lozan Telgrafları”nın da bulunduğu Büyükelçi Bilal Şimşir ve Müsteşar Yardımcısı Büyükelçi Hüseyin Çelem, yanlarında Antlaşmanın Başbakanlık Arşivinde bulunan aslıyla birlikte Köşk’e çıktılar.

Kaynak: Rıza Nur’un kitabı

Büyükelçiler Özal’ın makamına girdiklerinde önünde açık halde Rıza Nur’ın “Lozan Hatırları” kitabını görmüşlerdi.

Rıza Nur 1920’de İstanbul’un işgali ardından Osmanlı Meclis’inden -tıpkı Fevzi Çakmak ve İnönü gibi- Ankara’ya geçenler arasındaydı. Lozan müzakerelerinde İnönü’nün diplomasi ekibindeydi. Ancak hem ırkçılık derecesinde Türkçü hem de Hilafetçiydi. Cumhuriyetin ilanını takiben Türkiye’yi terk etmişti. “Hatıralar” kitabı ilk kez 1967 yılında, sonraları “Keşke Yunan kazansaydı da hilafet kalsaydı” diyecek olan Atatürk ve Cumhuriyet düşmanı Kadir Mısıroğlu tarafından basılmıştı.

Lozan hurafelerinin çoğu, onun Cumhuriyetin ve Hilafetin kaldırılmasının giriş kapısı olarak görüp değersizleştirmek isteye Rıza Nur tarafından çıkarılmıştı ve şimdi Cumhurbaşkanını yazdıklarının doğru olmadığına ikna etmek işi Türk Dışişleri üyelerine düşüyordu.

Şimşir sabırla açıkladı: Antlaşmada Musul ve Kerkük’e Türkiye’nin doğrudan askeri müdahalesini tetikleyecek bir hukuki dayanak yoktu. Özal hoşnut olmasa da kabul etmek zorunda kaldı. Uluslararası medyanın Türkiye’nin Irak’a girme ihtimalini konuştuğu günlerde Özal o akşam “Kimsenin toprağında gözümüz yok” dedi; “Hatta bizim eski derdimiz Musul ve Kerkük dahil, petrol de dahil”.

Adaları İnönü verdi iddiası

Aslında Ege Denizindeki On İki Adayı İnönü’nün Yunanistan’a teslim ettiği iddiası iki ayrı zaman diliminde birden ortaya atılıyor.

Biri Lozan Antlaşmasıyla, 1923’te, diğeri de İkinci Dünya Savaşı sırasında 1943’te, İnönü Cumhurbaşkanı iken.

Konu Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın 29 Eylül 2016’da muhtarlara hitaben konuşmasıyla yeniden alevlenmişti. “Birileri de Lozan’ı zafer diye yutturmaya çalıştı diyordu Cumhurbaşkanı, “Bağırsan sesinin duyulacağı adaları biz Lozan’da verdik. Zafer bu mu?”

İşin aslı, On İki Adalar 1911’de Osmanlı Türkiye’sinin Libya yenilgisi ardından İtalya tarafından işgal edilmişti. Lozan’la ilgisi yoktu. 1943’te ise İngiltere Başbakanı Winston Churchill, Türkiye’yi savaşa İngiltere’nin yanında sokması karşılığında İnönü’ye On İki Adalar’ı teklif etmişti. Türkiye’nin savaşa girecek, Nazi Almanya’sıyla savaşacak takati yoktu; Türkiye savaş dışında kalmaya devam etti.

Konu buydu ama mesele Atatürk ve İnönü olunca iddiaların gerçek olup olmamasının bir önemi kalmıyordu anlaşılan.

Lozan ve gizli maddeleri iddiası

En yaygın ve Türkiye’de siyasi İslamcıların en çok kullandıkları hurafe ise, Lozan Antlaşmasının Türkiye Büyük Millet Meclisinden saklanan gizli maddeleri olduğuydu. Bu hurafeye göre, Antlaşma aslında 100 yıl süreliydi, yani bu hesaba göre dün dolmuş olacaktı ve o gizli maddeler Türkiye’nin başta petrol olmak üzere kendi yeraltı zenginliklerini çıkarıp kullanmasını yasaklıyordu.

Nihayet 1 Nisan 2023’de TBMM Başkanı Mustafa Şentop yıllar önce yapılmış olması gereken açıklamayı yaptı: “Süre meselesi söz konusu değil, anlaşmada böyle bir şey yok. (…) Bir uluslararası anlaşmanın gizli maddesi de olamaz; Lozan’ın da yok. Bu gayet lüzumsuz bir tartışma.”

Sadece Şentop’a değil sözüm ama o makamlarda bulunan herkese: “Daha önceleri neredeydiniz?”

Lozan ve Montrö

Yine Atatürk’ün önderliğinde İnönü’nün uygulayıcılığında 1936’de imzalanan Montrö Sözleşmesi de uzun yıllar değersizleştirilmek istendi. Bunu değiştiren 2022 Şubat’ında patlayan Rusya’nın Ukrayna’ya Savaşı oldu. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan yapılması gerekeni yaptı ve Montrö Sözleşmesi uyarında Boğazları savaş gemilerine kapattı. O zamana dek Montrö’nün geçersiz kaldığını öne süren ABD ve İngiltere gibi NATO müttefikleri birden Türkiye’nin bu kararını alkışlamaya başladı. Erdoğan yönetimi artık Montrö’ye laf söyletmiyor ama o günlerde Türkiye’nin Montrö Sözleşmesinden çıkması gerektiğini savunan AK Partililere karşı bildiri yayınlayan 103 emekli amiralin darbecilik suçlamasıyla yargılamaya başlanmıştı. Amirallerin beraat etmesi Aralık 2022’yi buldu.

Bakarsınız 100’üncü yıl bir vesile olur Erdoğan ve AK Partililer Lozan’a da sahip çıkar, ne dersiniz?

Biz de bu vesileyle Lozan’da neyin olup neyin olmadığını merak edenler için tam metnini bu bağlantıya bırakalım.  Lozan Antlaşmasının 100’üncü yılı kutlu olsun.

• 23 Nisan: TBMM’nin 104’üncü yılında oy ve Meclisin gücünü hatırlamak
• CHP’nin ittifak 1.0 sürümü tutmadı, 2.0 sürümü tuttu
• CHP’nin dönüşü muhteşem oldu; Erdoğan bu kez “dış güçler” diyemedi
• CHP değişince Türkiye de değişti: yeni bir dönem açılıyor
• Dip dalga Erdoğan’ı vurdu: işte üç temel neden
• Başkenti yönetmeye aday Altınok: mirasyedi mi, emlak baronu mu?
• Enflasyon dosyaları. Çağlar: Çiller memurlar 6 ay maaş almasın diyordu
• AK Parti Ankara’da havlu atmak üzere
• Savunma ve Dışişleri bakanlarının Meclis’e PKK brifinginden kalanlar
• Özel’den Erdoğan’a: kazanacak adayları bulamıyorlar
• Recep Tayyip Bey’e de bir Sadık Abi mi lazım sizce Hafize Gaye Hanım?
• İttifak mı? Bir daha asla!
• Yükselen yeni faşizmin hedefi alttakileri dibe itmek
• İslam ülkeleri esti, gürledi ama İsrail’in aldırdığı yok. İşte nedeni
• CHP’de Özel dönemi siyasette hangi dengeleri değiştirmeye aday?
• CHP’nin Özel seçimi tüm muhalif seçmene “değişim” soluğu getirebilir
• Parmağını kaldıran bir kız çocuğudur Cumhuriyet: 100. Yaşı kutlu olsun
• Filistin mitingi yapılmalı da başka gün mü kalmamıştı?
• CHP Anayasa tartışmaya İçtüzük önerisiyle başladı: Meclis güçlenmeli
• Gezi Davası: dökülen Türk yargısı ve Erdoğan’ın dinmeyen öfkesi
• Sayıştay raporlarındaki yolsuzluk izleri tam soruşturmalık
• Kılıçdaroğlu: hepimiz hayal kırıklığına uğradık ama vazgeçmeyeceğiz
• Barış Pehlivan örneği: yargı bağımsızlığı yoksa basın özgürlüğü de yok
• Kılıçdaroğlu: Merkez Bankası nihayet asli görevini hatırlamış görünüyor
• Vergi zamları ve ilk sonuçları: kendi düşen ağlamaz mı?
• Ekonomik krizden büyük sorunumuz varmış gibi
• 30’uncu yılında Sivas Katliamı: kanlı bir petrol savaşı hikayesi
• Montaj, kara propaganda ve “diktatör olmak isteyene öğütler”
• İki gün kaldı. “Nereye gidiyoruz?” sorusu için son fırsat
• İkinci tur için Kılıçdaroğlu’ndan Erdoğan’a “terör” cevabı
• Kılıçdaroğlu’nun ekonomi kadrosu belli, Erdoğan hâlâ Şimşek peşinde
• Kılıçdaroğlu’na destek büyürken siyasetin rengi hızla değişiyor
• Kılıçdaroğlu: IMF ile görüşmüyoruz, ülkeyi dilenciye çeviren Erdoğan
• Erdoğan’ı iktidara kadınlar getirmişti, o rüzgâr da dönüyor
• Muhalif seçmene ümit verecek bir dizi gelişme
• Ortak liste zorunluluğu: gözler Kılıçdaroğlu ve Akşener’de
• Kılıçdaroğlu’nun geniş cephe siyaseti; ideoloji ve politika
• AK Parti kadına şiddet yasası pazarlığında: birkaç oy için ya Rab
• Kılıçdaroğlu, Akşener ve iktidarın kısa süren sevinci
• Kılıçdaroğlu: Altılı Masa adayı ilk turda Cumhurbaşkanı
• Siyasetin fay hatlarında yoğun enerji birikimi
• Baskının yeni bahanesi: Özgürce kanaat oluşumunu engellemek
• Tek Yürek bağış kampanyasının dörtte üçü devlet kesesinden
• Kılıçdaroğlu sert: Kızılay’ı, asker yardımını bitirdiler, canlara maloldu
• Kılıçdaroğlu’nun deprem isyanı, Erdoğan’ın defter tehdidi
• Gerçekten depremle mi geldi, gerçekten depremle mi gidecek?
• Deprem çalışmaları yetersiz: hükümete tepki büyüyor
• Millet İttifakı Programı: En çok alkışı Çankaya’ya dönüş aldı
• Topluma bir dokun bin ah işit: Seçime kadar kim ne alırsa
• Kılıçdaroğlu: çakallar önünde diz çökmektense ayakta ölürüm
• Muhalefet İmamoğlu’na cezayla kenetlendi: oyun bozulabilir
• Kılıçdaroğlu’nun İkinci Yüzyıl’ı: asıl çağrı CHP’ye
• Muhalefetin Anayasa önerisi: bir şeyler oluyor sanki
• Kılıçdaroğlu’nun Sırpça mesajı, buzdağının görünen ucu
• Madencilerin ölümü kadermiş ama seçimi alırsa düzeltecekmiş
• Medyayı yasayla susturma çabasının beyhude heyecanı
• CHP lideri ABD yolunda: Ben barış istiyorum, Erdoğan kavga
• 100’üncü Yılında Zafer ve Cumhuriyete layık olmak
• Kılıçdaroğlu’nun Erdoğan’a verdiği en ağır hasar
• Kılıçdaroğlu’nun YSK sözleri: Veri güvenliği mi, seçim güvenliği mi?
• Kılıçdaroğlu’dan Akkuyu tepkisi: Rusya’ya bağımlı haldeyiz
• Erdoğan’ın Kılıçdaroğlu’na yetişme telaşı halka yarıyor
• Birileri camilerde bir şeyler mi çeviriyor yine?
• Erdoğan’ın içine düşen korku: kızgınlık ve kırgınlık seçimi
• Kılıçdaroğlu CHP’yi toparlamaya İstanbul’dan başladı
• Kaftancıoğlu’na ceza ya da yargı yoluyla siyaset batağı
• Kavala’ya ömür boyu hapis: adaletsizliğin dibi
• “Erdoğan sığınmacıları vatandaş yapıp oy mu kullandıracak?”
• CHP Doğu ve Güneydoğudan vekil çıkarabilecek mi?
• İki Türkiye: Antalya’da diplomasi Diyarbakır’da siyaset
• 9 başlıkta altı liderin Erdoğan rejimine karşı toplantısı
• Kılıçdaroğlu Boykotta. Erdoğan Zamları Geri Alır mı?
• Kılıçdaroğlu Erdoğan’ı doğrudan ihale yolsuzluğuyla suçladı
• Havaalanı ve Ankara-İstanbul yolunu İmamoğlu kapatmadı
• Kılıçdaroğlu: bizi iktidara gençler taşıyacak
• Muhalif gazeteci diye bir şey olmaz da tetikçi, eyyamcı bol
• Cumhuriyet, adalet, demokrasi: bitmeyen mücadele
• Siyaset ve bürokraside değişim rüzgarları
• Kılıçdaroğlu ve Akşener, Erdoğan’ın oyun planını sarsıyor
• Almanya’da, Fransa’da yolsuzluk operasyonları bizde sessizlik
• Cumhuriyeti reklam arası görenler için 30 Ağustos
• CIA’nın hesap hatası Taliban oldu; ya 28 Şubat’ınki?
• Bu fotoğrafa iyi bakın: kötülüğün sıfır noktası
• Sel ve yangınların içinden Neredeydi bu devlet?
• Promter bağımlılığı milli güvenlik sorununa dönüşebilir
• Hükümet yabancı fon gerekçesiyle medyaya baskıyı artıracak
• Çatlaklar medya operasyonuyla kapatılabilir mi?
• Erdoğan “Eylem Planıyla” mı kadına şiddeti önleyecek?
• Erdoğan bir hatanın daha eşiğinde neden helallik istiyor?
• Türkiye ayrıcalık ve çifte standartlar ülkesine dönüştü
• CHP’nin 128 milyar sırrı: başlarına taş düşmedi ama
• CHP’nin 13 maddesi
• 23 Nisan’a giden yolda Mustafa Kemal ve Payitaht
• Erdoğan belediyelere asıl neden taktı, biliyor musunuz?
• Durun, siz kardeşsiniz!
• AK Parti’nin arka bahçesi vakıflara yıllarca İstanbul belediyesi bakmış